Hollandse Meesters in de 21e eeuw - Frans Zwartjes
Onderdeel van de serie Hollandse meesters in de 21e eeuw. De serie toont een reeks belangrijke Nederlandse kunstenaars van dit moment in hun werkruimtes, gezien door de ogen van gerenommeerde filmmakers. De blik achter de schermen biedt inzicht in de kunstenaars werkwijze, materiaalgebruik en ideeën over kunst.
Frans Zwartjes (Alkmaar, 1927) is componist, fotograaf, tekenaar, schilder en beeldhouwer. De meeste bekendheid verwierf hij echter als filmmaker. In 1968 begint Zwartjes te experimenteren met film als artistiek medium. Korte films, overwegend in zwart-wit, met hoog contrast, een heel eigen narratief en vaak zonder enige tekst. “Ik ben iemand die vindt dat je naar de film moet kijken, niet naar wat er wordt gefilmd.” Alles wat er bij het maken van een film komt kijken wordt door Zwartjes zelf gedaan. Van de cameravoering, de regie en de montage tot de muziek, het geluid en het ontwikkelen van de films. Ook internationaal wordt de stijl van Zwartjes als invloedrijk gezien. Susan Sontag (1933-2004) – auteur van onder andere de beroemde essaybundel On Photography (1977) – noemde hem de belangrijkste experimentele filmmaker van zijn tijd.
De films van Zwartjes kenmerken zich door onverwachte perspectief- en beeldwisselingen hetgeen ze een vervreemdend en ietwat psychedelisch karakter geeft. Extreme close-ups van wimpers, lippen en schaduwen worden in Spectator (1970) afgewisseld met opnames die ook de personen waartoe deze behoren in beeld brengen. In Living (1971) filmt Zwartjes zichzelf en zijn vrouw Trix terwijl ze ronddolen door een leeg huis. De opnames zijn gemaakt met een groothoeklens. In de film wordt niet gesproken, het is een samenspel van geluiden, perspectiefwisselingen, lege vertrekken en gezichtsuitdrukkingen. “Het oog beweegt, het oor wordt bewogen”, aldus Zwartjes.
Zwartjes studeerde muziek en speelde altviool bij de Nederlandse Opera. In 1990 was hij de eerste winnaar van de Ouborg Prijs. Werk van Zwartjes werd tentoongesteld in onder andere het Fotomuseum Den Haag, GEM (Den Haag), EYE (Amsterdam) en ICA (Londen).